Anadolu köylüsünün yüzyıllarca geleneksel ayakkabısı olan çarık da, Türkiye’de sosyal yapı ve değişimi anlatırken kullanılan bir başka sembolik ayakkabı türüdür. Osmanlı toplumunun ağırlıklı bölümü köylülerden oluşur ve ekonominin temel dinamiği, tarımsal faaliyettir. Cumhuriyetin tarihi ise bir anlamda köylülüğün giderek artan hızda tasfiyesi ve yoğun bir kentleşme süreci olarak görülebilir. 1927 yılında gerçekleştirilen ilk nüfus sayımında, Türkiye nüfusunun % 75.8’i köylerde, % 24.2’lik bölümü il ve ilçe merkezlerinde yaşarken; 1950 sonrasında nüfusun kentleşmesi hızlanmış, 2020 yılında kentsel alanlarda yaşayan nüfus oranı % 76’ya ulaşmıştır. Bu anlamda çok uzun bir dönem boyunca, sosyal yapının temel sınıfsal bileşeni olan ve toplumun büyük bölümünü oluşturan köylüleri temsil eden ayakkabı türü çarıktır. Köye gitmek, köycülük, köy edebiyatı erken cumhuriyet döneminin romantik, idealist ve sonraları muhalif akımlarının temalarıdır. 1940’larda Köy Enstitüleri ile eğitim yoluyla sosyo-kültürel olarak dönüştürülmek istenen köy, asıl 1950’lerde, Demokrat Parti’nin liberal ekonomi politikalarını uygulamaya geçtiği dönemde, yoğun göçlerle büyük dönüşüme uğrar. Köylüler ve bir zihniyet biçimi olarak köylülük, kente taşınmış olur. Sonraki yılların gecekondu sorunsalı, kırdan göçen nüfusun kente eklemlenme, tutunma meseleleri hem sosyal bilimlerin hem de sinemanın, edebiyatın başlıca temaları arasında yer alır.

Ahmed Arif, Uy Havar adlı ünlü şiirinde “Düşün, uzay çağında bir ayağımız / Ham çarık, kıl çorapta olsa da biri,” diye seslenirken, dünyadaki değişimle Anadolu’daki değişimin hızları arasındaki farka; yazıldığı 1960’lar Türkiye’sinin kırla kent arasında süren gerilimine ve sarsıcı dönüşümüne işaret eder.

“Çarıklı erkanıharp” deyimi, çarığın köylü zihniyetini temsil ettiği bir örnektir. Haydar Ergülen şöyle anlatır bu deyimle kastedileni: “Köylü kurnazı denildiği de olur ama bu o değil, bir zamanlar ‘milletin efendisi’ olan köylünün sanıldığı gibi saf, her söze kanan biri olmadığı, aksine hesabını kitabını bildiği, boş lafa karnının tok olduğu, hatta tam olarak şu sözcükle, ‘külyutmaz’ olduğunun ilanıdır ‘çarıklı erkanıharp’ deyimi” (Ergülen, 2019).

Osmanlı’da, Anadolu’nun “Çarıklı Türk” diye aşağılanan Anadolu Türkmen köylüsü ile cumhuriyetin kurucu elitinin ilişkisi de gerilimlidir. Milli Mücadele yıllarından ve yeni rejimin inşa dönemlerinden itibaren gelgitlerle devam eder bu ilişki. Kimi zaman modernleşmenin faziletlerini idrak edemeyen, milli davayı sahiplenmeyen köylü küçük görülür; kimi zaman da köy romantizmi alıp yürür. Yakup Kadri, Ankara romanında, Ankara Palas’taki cumhuriyet balosuna gelenleri, uzaktan izleyen çarıklı, poturlu köylüleri resmeder. Çarık, aşılması istenen köylülüğün o denli belirgin bir sembolüdür ki bir ara köylerde çarık giyilmesinin yasak edilmesi ve köylüler için ucuz ayakkabıların piyasaya çıkartılması bile gündeme gelir. Yaşar Nabi, bu yasaklama önerisine karşı kaleme aldığı yazıda, asıl sorunun köylünün yoksulluğu olduğuna vurgu yapar (Tan, 1935). Köylünün kendi kestiği koyun derisinden ucuza imal ettiği çarığın yasaklanmasının ona, “Çıplak ayakla gez,” demekle aynı olduğunu yazar. Aslolan, köylünün yaşadığı yoksulluğun aşılmasıdır.